Διαβάζω (djvu, 170 KiB) εἰς τὸ τεῦχος Ἰανουαρίου 1909 τοῦ μηνιαίου περιοδικοῦ «Ἡ Μελέτη»:
«Ὑπὸ τὸν τίτλον: «Νέος θησαυρὸς τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης», ἐδημοσίευσεν ὁ τακτικὸς καθηγητὴς τῆς μέσης καὶ νέας ἑλληνικῆς φιλολογίας ἐν τῷ πανεπιστημίῳ τοῦ Μονάχου κ. Κάρολος Κρουμβάχερ ἐν τῷ γερμανικῷ περιοδικῷ «Internationale Wochenschrift fur Wissenschaft, Kunst und Technik» τῆς 19ης Δεκεμβρίου 1908, πολλοῦ λόγου ἄξιον ἄρθρον, τὸ ὁποῖον μετά τινων ὑπὸ τῆς στενότητος τοῦ χώρου ἐπιβαλλομένων παραλείψεων παρέχομεν κατωτέρῳ ἐν μεταφράσει εἰς τοὺς ἀναγνώστας τῆς «Μελέτης». Εἶναι ἡ πρώτη ὑπό λογίου τῆς Δύσεως ἐκφερομένη γνώμη περὶ τῆς μεγάλης σημασίας τῆς ὄντως ἐθνικῆς ἐπιχειρήσεως, τὴν ὁποίαν ἐξήγγειλεν εἰς σύμπαντα τὸν πεπολιτισμένον κόσμον τὸ Β. Διάταγμα τῆς 8ης Νοεμβρίου 1908 περὶ τῆς συντάξεως λεξικοῦ τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης κατὰ πάσας τὰς φάσεις τῆς ἱστορίας αὐτῆς ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τῆς σήμερον.» [...]
Ποιὸ εἶναι τὸ ἱστορικόν. Τὸν Μάιον τοῦ 1904, ὅπως ἀναφέρει ὁ Κρουμβάχερ, ἡ Βρεταννικὴ Ἀκαδημία ὑποβάλλει εἰς τὴν Διεθνὴν Ἔνωσιν τῶν Ἀκαδημιῶν σχέδιον συντάξεως πλήρους λεξικοῦ (θησαυροῦ) τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς. Ἡ πρότασις γίνεται δεκτή, ἀλλὰ δὲν προχωρᾶ. Τὸ 1908, ἡ Βρεταννικὴ Ἀκαδημία ἀποσύρει ἐντελῶς τὸ σχέδιον, δηλώνοντας ἀδυναμία νὰ τὸ ὑλοποιήσει.
Καὶ τότε, λίγο καιρὸ μετὰ τὸ λυπηρὸ ἀυτὸ ἄγγελμα, ἡ Ἑλληνικὴ Πολιτεία ἀνακοινώνει ὅτι αὐτὴ θὰ ἀναλάβει τὸ ἔργο, καὶ ἐξαγγέλλει ἀπόφασιν συντάξεως θησαυροῦ ὄχι μόνον τῆς ἀρχαίας, ἀλλὰ ὁλοκλήρου τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης, ὅλων τῶν αἰώνων! (Μὲ τὴν προοπτικὴν τοῦ πανηγυρικοῦ ἐορτασμοῦ (1921) τῆς ἑκατονταετηρίδος τῆς Ἐθνεγερσίας.) Ἡ ἀνακοίνωσις αὐτὴ τῶν ἐκπροσώπων τοῦ ἰστορικωτάτου τῶν ἐθνῶν, ἐκπροσώπων ὅμως, τότε (1908), μιᾶς μικρῆς καὶ δοκιμαζομένης πολιτείας, ἀποφασισμένων ὅμως νὰ ἀναλάβουν τὸ τιτάνιο ἔργο τῆς ὀφειλομένης τιμῆς καὶ τοῦ χρέους πρὸς τοὺς προγόνους, ἐντυπωσιάζει τὸν πνευματικὸ κόσμο ὅλης τῆς ἀνθρωπότητος. Εἰλικρινῶς, σήμερα (2007) ποὺ τὸ διαβάζω συγκινοῦμαι ἀναλογιζόμενος τὶ πίστι στοὺς προγόνους καὶ στὴν κληρονομιά μας καὶ τὶ ὄραμα γιὰ τὸ μέλλον εἶχαν οἱ πρόγονοί μας τοῦ 1908. (Τῆς ἐποχῆς ὅπου τὰ σύνορα δὲν ἔφθαναν παρὰ ἔως καὶ τὴν Θεσσαλία, καὶ μόλις ἄρχιζε νὰ ἀναρρώνει τὸ κράτος, κάτω ἀπὸ τὴν χρηστὴ διακυβέρνησι Γ. Θεοτόκη, ἀπὸ τὴν δεινὴ περιπέτεια τοῦ 1897.) Τὶ ὄραμα εἶχαν οἱ Ἕλληνες τοῦ 1908. Ἡ σύγκρισις μὲ τὸ σήμερα τῆς Γιαννάκου καὶ τῆς Ρεπούση εἶναι συντριπτική, ἀπελπιστική. Γράφει, λοιπόν, ὁ Κρουμβάχερ:
σελ. 13:
«Ἀλλ᾿ ἰδοὺ κληρονόμος αὐτοῦ [τοῦ ἔργου] παρουσιάζεται νῦν ἐκ τῆς χώρας ἐκείνης, ἥτις βεβαίως πρώτη ἐκ πασῶν εἶναι κεκλημένη νὰ μεριμνήσῃ διὰ παντὸς πνευματικοῦ καὶ ὑλικοῦ μέσου ὑπέρ ἑλληνικοῦ λεξικοῦ, πληροῦντος πᾶσαν περὶ τελειότητος τοῦ ἔργου ἀπαίτησιν.»
Συνεχίζει ὁ Κρουμβάχερ, κάνοντας λόγο (μὲ ἰκανὴ δόσι εἰρωνίας) καὶ γιὰ τὸ ζήτημα τῆς συνήθους τότε ὑποτιμήσεως τῆς δημοτικῆς γλώσσης:
σελ. 14:
«Ἀλλὰ καὶ πόσοι δὲν θὰ κινήσωσι διστακτικῶς τὴν κεφαλήν, ὅταν ἀκούσωσιν ὅτι πρόκειται λεξιλογικῶς νὰ συμπεριληφθῇ εἰς ἓν ὅλον ἑνιαῖον καὶ ἐν μιᾷ συνεχείᾳ νὰ ἐξετασθῇ σύμπασα ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα κατὰ τὴν ἀρχαίαν, μέσην καὶ νέαν τοῦ βίου της περίοδον! Πόσοι δὲν θὰ ἐξεγερθῶσι διὰ τὸ ἀδύνατον τῆς ἀξιώσεως τῶν σκεπτομένων νὰ εἰσαγάγωσιν ὑπὸ τὴν αὐτὴν φιλόξενον στέγην τοῦτο μὲν τὰς διὰ τῆς ὑψηλῆς ποιήσεως τοῦ Ὁμήρου ἢ τοῦ Αἰσχύλου καὶ τῆς βαθυνοίας τοῦ Πλάτων ἢ τοῦ Ἀριστοτέλους εἰς ὑπέροχον βαθμίδα εὐγενείας ἀρθείσας λέξεις, τοῦτο δὲ τὰς παραμόρφους τῆς κακοτέχνου δημώδους ποιήσεως τῶν μέσων χρόνων ἢ τὰς τῶν κλεφτικῶν ᾀσμάτων!»
Καὶ ὅμως, ἡ ἀπόφασις ἐκείνη τῆς Πολιτείας τοῦ 1908 συλλαμβάνει καὶ ἀναγνωρίζει τὴν ἐνότητα τῆς γλώσσης καὶ τῆς λογοτεχνικῆς μας κληρονομιᾶς, μὲ τὴν ἀπόφασι νὰ συντάξῃ θησαυρὸν ὄχι μόνον τῆς ἀρχαίας, ἀλλὰ ὁλοκλήρου τῆς -ἑνιαίας- Ἑλληνικῆς. Ἔτσι ἀποκαθίσταται καὶ ἡ δημοτικὴ παράδοσις. Πῶς ὅμως· ἀκριβῶς ὡς συνέχεια τῆς μεσαιωνικῆς καὶ τῆς ἀρχαίας, καὶ μὲ ὅλες τὶς μορφὲς συνεχῶς ἀρδεύουσες πλοῦτο ἡ μία ἀπὸ τὴν ἄλλη, συνυπάρχουσες στὸ παρόν, παρὼν ὑπόβαθρο ἡ παλαιοτέρα τῆς νεωτέρας. Ὄχι βεβαίως ὅπως ἡ «προοδευτικὴ» ὀμοταξία Χριστίδη, Μοσχονᾶ, Φραγκουδάκη, Φερράρι, Χάρη κλπ. πράττει, ἀποκόπτοντας τὴν ἱστορικὴ κληρονομιὰ καὶ τὸ περιεχόμενο τῆς νεοελληνικῆς καὶ μελετώντας την ὡς... δίχος ἱστορικὸ βάθος καὶ περιεχόμενο ἰδίωμα (χωρὶς κἂν γραφὴ) ἀνεξέλικτων ἰθαγενῶν τῆς Ἀφρικῆς. Γράφει δὲ χαρακτηριστικῶς ὁ Κρουμβάχερ:
σελ.17:
«Ὁ Θησαυρὸς οὗτος [...] θὰ ἦτο τὸ κάτοπτρον συμπάσης τῆς ἐξωτερικῆς καὶ ἐσωτερικῆς ἱστορίας τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους, αὐτὴ ἡ ἱστορία τῶν μακροχρονίων ἀγώνων του, ἡ διὰ μέσου περιλάμπρων νικῶν καὶ ὀλεθρίων καταστροφῶν [...]. Ἀλλ᾿ ὅτι καὶ παρὰ πάσας τὰς ἀνατροπάς [...], τὸ Ἑλληνικὸν ἔθνος ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τῆς σήμερον τὴν ἐθνολογικὴν καὶ γλωσσικήν του ἑνότητα ἀκεραίαν διεφύλαξε, καὶ τοῦτο ἀκόμη διὰ μυρίων παραδειγμάτων θὰ κατεδείκνυεν ὁ τοιοῦτος Θησαυρός.»
σελ. 20:
[...] «ἐνῷ ἡ λατινικὴ γλῶσσα ἐνωρὶς ἤδη διεχωρίσθη εὶς ἐθνικὰ ἰδιώματα [...], ἐν Ἑλλάδι ἀδιάσπαστος παρέμεινε καὶ ἡ γλωσσικὴ παράδοσις καὶ τοῦ ἔθνους ἡ ἑνότης.»
Οὐδὲν σχόλιον.
Κάτι ἄλλο ἐνδιαφέρον:
σελ. 17-18:
[Διὰ τὸν Θησαυρὸν τῆς λατινικῆς γλώσσης] «τοιουτοτρόπως κατηρτίσθη ὑλικὸν ἀκατέργαστον, περιλαμβάνον τέσσαρα ἑκατομμύρια δελτίων καὶ διατηρούμενον εἰς πολλὰς χιλιάδας ἑρμαρίων.»
σελ. 22:
«Ποιότης τοῦ χάρτου, σχῆμα τῶν δελτίων, γραμμογράφησις αὐτῶν ἀπαιτοῦσιν ἐπίσης τὴν πρέπουσαν πρόνοιαν.»
Πραγματικῶς ἐντυπωσιάζεται κανεὶς ἀπὸ τὸ τιτάνιο ἔργο τῶν ἀνθρώπων ἐκείνων τοῦ πνεύματος, πρὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ ἠλεκτρονικοῦ ὑπολογιστοῦ! Γιὰ ἐμᾶς σήμερα, εἶναι δύσκολο καὶ νὰ τὸ ἀναλογισθοῦμε! Νὰ ἀναλογισθοῦμε τὴν διαφορὰ τοῦ σήμερα μὲ τὴν πρὸ πενήντα ἢ ὀγδόντα ἐτῶν ἐποχή - δεν μιλῶ κἂν γιὰ τὴν ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποίαν οἱ πρόγονοί μας, χωρὶς τυπογραφία καὶ ἠλεκτρικό, ξεδίπλωναν τοὺς παπύρους καὶ τὶς περγαμηνές... Καὶ ὅμως, ἐκείνην τὴν ἐποχή, τέτοιο τιτάνιο ἀκόμη καὶ γιὰ τὰ σημερινὰ τεχνικὰ μέσα ἀνελάμβαναν οἱ πρόγονοί μας.
Ἐν συνεχεία (σελ. 25-26), ὁ Κρουμβάχερ γράφει διάφορα ένδιαφέροντα γιὰ τὴν ἀνάγκη συστάσεως Ἑλληνικῆς Ἀκαδημίας. (Ὡς γνωστόν, αὐτὸ ἐπετεύχθη μόλις τὸ 1926.)
Καταλήγει:
σελ. 26:
«Εἶναι τοῦτο καθῆκον τιμῆς διὰ τὴν Νέαν Ἑλλάδα. Τὸ ἔργον, τοῦ ὁποίου τὴν πραγμάτωσιν ἀνέλαβε πρὸς πανηγυρισμὸν τῆς πολιτικῆς καὶ πνευματικῆς ἀναγεννήσεώς της, εἶναι τὸ ὡραιότατον καὶ ἐθνικώτατον πάντων· ἀλλ᾿ εἶναι καὶ ὑπερμέγεθες, ἀπέραντον μάλιστα, σχεδὸν ἰλιγγιῶδες, ἀπαιτοῦν πλῆθος πολὺ ὑλικῶν μέσων καὶ ὄχι μικρότερον ποσὸν πνευματικῆς δυνάμεως. Μετ᾿ ἀνησυχίας διὰ τοῦτο ἐρωτῶσιν οἱ φιλέλληνες: θὰ φανῇ ἆρά γε τὸ νεαρὸν καὶ μικρὸν ἔθνος ἀντάξιον τῆς γιγαντιαίας ἐπειχειρήσεως; Ἀλλὰ δὲν εἶναι φρόνιμον οὔτε φιλοφρονητικὸν νὰ μεμψιμοιρῇ τις καὶ ἀπαισιοδοξῇ περὶ ἀρτιγεννήτου ὡραίας ἰδέας καὶ ὑπεροπτικῶς νὰ προοιωνίζηται τὴν ἀποτυχίαν της. Δίκαιον εἶναι μᾶλλον νὰ ἐκφράσωμεν τὴν χαράν μας διὰ τὴν γένεσιν αὐτῆς καὶ νὰ εὐχηθῶμεν ἀγαθὴν τὴν ἔκβασιν. Διὰ τῆς τολμηρᾶς ἀποφάσεως ἡ Ἑλληνικὴ Κυβέρνησις καὶ ἰδίως ὁ ἐπὶ τῆς Παιδείας Ὑπουργὸς Σπ. Στάης ἔδωκαν περιφανὲς μαρτύριον ἐθνικοῦ φρονήματος καὶ ἐπιστημονικῆς διορατικότητος.»
Τὶ μαρτυρίαν δίδουν σήμερα οἱ Γιαννάκου, Ρεπούση κ.λπ. δὲν χρειάζεται νὰ τὸ σχολιάσουμε. Τὸ ἔχει διατυπώσει χαρακτηριστικῶς, ἄλλωστε ὁ καθηγητὴς Χρῆστος Γιανναρᾶς:
«Ἐπιτρέψτε μου, σὰν παρένθεση, καὶ σὰν ὀδυνηρὴ ἔκρηξη νὰ πῶ, ὅτι ἡ ὅλη κυβερνητικὴ συμπεριφορὰ μὲ τὸ βιβλίο αὐτὸ τῆς 6ης τάξης τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου, γιὰ τὸ ὁποῖο τόσα πράγματα εἰπώθηκαν καὶ τόσος θόρυβος ἔγινε, ἡ κυβερνητικὴ συμπεριφορά, θέλω ἁπλῶς νὰ πῶ, ὅτι ἀντιπροσωπεύει μία στάση ἡ ὁποία δὲν ἔχει κανένα ὅραμα γιὰ τὸ μέλλον τῶν Ἑλλήνων, δὲν ἔχει καμμιὰ φιλοδοξία, κανένα στόχο γιὰ τὴν κοινωνία τῶν Ἑλλήνων. Θέλει τοὺς Ἕλληνες ἔτσι πεπαιδευμένους, ὑποτελεῖς καὶ λακέδες στὴν ἐκάστοτε νέα τάξη πραγμάτων, εἰς τὴν ἐκάστοτε ὑπερδύναμη, ὑπηρέτες οἰκονομικῶν προτεραιοτήτων, δίχως αὐτοσυνειδησία, δίχως αἴσθηση πολιτιστικῆς καταγωγῆς, δίχως συνείδηση δυνατοτήτων γιὰ τὸ μέλλον.»
Υ.Γ. Ὡς γνωστόν, ἐλλείψει πόρων, τὸ ἔργο τοῦ Θησαυροῦ τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης δὲν κατέστη δυνατὸν νὰ προχωρήσῃ κατὰ τὸ ἀρχικὸ ὅραμα. Ἀργότερα, ἡ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν ἀνέλαβε ἔργο μικροτέρων διαστάσεων, ἀλλὰ καὶ πάλι τιτάνιο, τὴν σύνταξι τοῦ «Ἱστορικοῦ Λεξικοῦ τῆς Νέας Ἑλληνικῆς, τῆς τε κοινῶς ὀμιλουμένης καὶ τῶν ἰδιωμάτων» (α' τόμος (α - ἀμωρωζοσύνη), 1933· ε' τόμος (γναθάδα - δαχτυλωτός), 1989). (Βλ. καὶ σχετικὰ ἄρθρα Μπαμπινιώτη, Χαραλαμπάκη).
«Ὑπὸ τὸν τίτλον: «Νέος θησαυρὸς τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης», ἐδημοσίευσεν ὁ τακτικὸς καθηγητὴς τῆς μέσης καὶ νέας ἑλληνικῆς φιλολογίας ἐν τῷ πανεπιστημίῳ τοῦ Μονάχου κ. Κάρολος Κρουμβάχερ ἐν τῷ γερμανικῷ περιοδικῷ «Internationale Wochenschrift fur Wissenschaft, Kunst und Technik» τῆς 19ης Δεκεμβρίου 1908, πολλοῦ λόγου ἄξιον ἄρθρον, τὸ ὁποῖον μετά τινων ὑπὸ τῆς στενότητος τοῦ χώρου ἐπιβαλλομένων παραλείψεων παρέχομεν κατωτέρῳ ἐν μεταφράσει εἰς τοὺς ἀναγνώστας τῆς «Μελέτης». Εἶναι ἡ πρώτη ὑπό λογίου τῆς Δύσεως ἐκφερομένη γνώμη περὶ τῆς μεγάλης σημασίας τῆς ὄντως ἐθνικῆς ἐπιχειρήσεως, τὴν ὁποίαν ἐξήγγειλεν εἰς σύμπαντα τὸν πεπολιτισμένον κόσμον τὸ Β. Διάταγμα τῆς 8ης Νοεμβρίου 1908 περὶ τῆς συντάξεως λεξικοῦ τῆς ἑλληνικῆς γλώσσης κατὰ πάσας τὰς φάσεις τῆς ἱστορίας αὐτῆς ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τῆς σήμερον.» [...]
Ποιὸ εἶναι τὸ ἱστορικόν. Τὸν Μάιον τοῦ 1904, ὅπως ἀναφέρει ὁ Κρουμβάχερ, ἡ Βρεταννικὴ Ἀκαδημία ὑποβάλλει εἰς τὴν Διεθνὴν Ἔνωσιν τῶν Ἀκαδημιῶν σχέδιον συντάξεως πλήρους λεξικοῦ (θησαυροῦ) τῆς ἀρχαίας ἑλληνικῆς. Ἡ πρότασις γίνεται δεκτή, ἀλλὰ δὲν προχωρᾶ. Τὸ 1908, ἡ Βρεταννικὴ Ἀκαδημία ἀποσύρει ἐντελῶς τὸ σχέδιον, δηλώνοντας ἀδυναμία νὰ τὸ ὑλοποιήσει.
Καὶ τότε, λίγο καιρὸ μετὰ τὸ λυπηρὸ ἀυτὸ ἄγγελμα, ἡ Ἑλληνικὴ Πολιτεία ἀνακοινώνει ὅτι αὐτὴ θὰ ἀναλάβει τὸ ἔργο, καὶ ἐξαγγέλλει ἀπόφασιν συντάξεως θησαυροῦ ὄχι μόνον τῆς ἀρχαίας, ἀλλὰ ὁλοκλήρου τῆς Ἑλληνικῆς γλώσσης, ὅλων τῶν αἰώνων! (Μὲ τὴν προοπτικὴν τοῦ πανηγυρικοῦ ἐορτασμοῦ (1921) τῆς ἑκατονταετηρίδος τῆς Ἐθνεγερσίας.) Ἡ ἀνακοίνωσις αὐτὴ τῶν ἐκπροσώπων τοῦ ἰστορικωτάτου τῶν ἐθνῶν, ἐκπροσώπων ὅμως, τότε (1908), μιᾶς μικρῆς καὶ δοκιμαζομένης πολιτείας, ἀποφασισμένων ὅμως νὰ ἀναλάβουν τὸ τιτάνιο ἔργο τῆς ὀφειλομένης τιμῆς καὶ τοῦ χρέους πρὸς τοὺς προγόνους, ἐντυπωσιάζει τὸν πνευματικὸ κόσμο ὅλης τῆς ἀνθρωπότητος. Εἰλικρινῶς, σήμερα (2007) ποὺ τὸ διαβάζω συγκινοῦμαι ἀναλογιζόμενος τὶ πίστι στοὺς προγόνους καὶ στὴν κληρονομιά μας καὶ τὶ ὄραμα γιὰ τὸ μέλλον εἶχαν οἱ πρόγονοί μας τοῦ 1908. (Τῆς ἐποχῆς ὅπου τὰ σύνορα δὲν ἔφθαναν παρὰ ἔως καὶ τὴν Θεσσαλία, καὶ μόλις ἄρχιζε νὰ ἀναρρώνει τὸ κράτος, κάτω ἀπὸ τὴν χρηστὴ διακυβέρνησι Γ. Θεοτόκη, ἀπὸ τὴν δεινὴ περιπέτεια τοῦ 1897.) Τὶ ὄραμα εἶχαν οἱ Ἕλληνες τοῦ 1908. Ἡ σύγκρισις μὲ τὸ σήμερα τῆς Γιαννάκου καὶ τῆς Ρεπούση εἶναι συντριπτική, ἀπελπιστική. Γράφει, λοιπόν, ὁ Κρουμβάχερ:
σελ. 13:
«Ἀλλ᾿ ἰδοὺ κληρονόμος αὐτοῦ [τοῦ ἔργου] παρουσιάζεται νῦν ἐκ τῆς χώρας ἐκείνης, ἥτις βεβαίως πρώτη ἐκ πασῶν εἶναι κεκλημένη νὰ μεριμνήσῃ διὰ παντὸς πνευματικοῦ καὶ ὑλικοῦ μέσου ὑπέρ ἑλληνικοῦ λεξικοῦ, πληροῦντος πᾶσαν περὶ τελειότητος τοῦ ἔργου ἀπαίτησιν.»
Συνεχίζει ὁ Κρουμβάχερ, κάνοντας λόγο (μὲ ἰκανὴ δόσι εἰρωνίας) καὶ γιὰ τὸ ζήτημα τῆς συνήθους τότε ὑποτιμήσεως τῆς δημοτικῆς γλώσσης:
σελ. 14:
«Ἀλλὰ καὶ πόσοι δὲν θὰ κινήσωσι διστακτικῶς τὴν κεφαλήν, ὅταν ἀκούσωσιν ὅτι πρόκειται λεξιλογικῶς νὰ συμπεριληφθῇ εἰς ἓν ὅλον ἑνιαῖον καὶ ἐν μιᾷ συνεχείᾳ νὰ ἐξετασθῇ σύμπασα ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα κατὰ τὴν ἀρχαίαν, μέσην καὶ νέαν τοῦ βίου της περίοδον! Πόσοι δὲν θὰ ἐξεγερθῶσι διὰ τὸ ἀδύνατον τῆς ἀξιώσεως τῶν σκεπτομένων νὰ εἰσαγάγωσιν ὑπὸ τὴν αὐτὴν φιλόξενον στέγην τοῦτο μὲν τὰς διὰ τῆς ὑψηλῆς ποιήσεως τοῦ Ὁμήρου ἢ τοῦ Αἰσχύλου καὶ τῆς βαθυνοίας τοῦ Πλάτων ἢ τοῦ Ἀριστοτέλους εἰς ὑπέροχον βαθμίδα εὐγενείας ἀρθείσας λέξεις, τοῦτο δὲ τὰς παραμόρφους τῆς κακοτέχνου δημώδους ποιήσεως τῶν μέσων χρόνων ἢ τὰς τῶν κλεφτικῶν ᾀσμάτων!»
Καὶ ὅμως, ἡ ἀπόφασις ἐκείνη τῆς Πολιτείας τοῦ 1908 συλλαμβάνει καὶ ἀναγνωρίζει τὴν ἐνότητα τῆς γλώσσης καὶ τῆς λογοτεχνικῆς μας κληρονομιᾶς, μὲ τὴν ἀπόφασι νὰ συντάξῃ θησαυρὸν ὄχι μόνον τῆς ἀρχαίας, ἀλλὰ ὁλοκλήρου τῆς -ἑνιαίας- Ἑλληνικῆς. Ἔτσι ἀποκαθίσταται καὶ ἡ δημοτικὴ παράδοσις. Πῶς ὅμως· ἀκριβῶς ὡς συνέχεια τῆς μεσαιωνικῆς καὶ τῆς ἀρχαίας, καὶ μὲ ὅλες τὶς μορφὲς συνεχῶς ἀρδεύουσες πλοῦτο ἡ μία ἀπὸ τὴν ἄλλη, συνυπάρχουσες στὸ παρόν, παρὼν ὑπόβαθρο ἡ παλαιοτέρα τῆς νεωτέρας. Ὄχι βεβαίως ὅπως ἡ «προοδευτικὴ» ὀμοταξία Χριστίδη, Μοσχονᾶ, Φραγκουδάκη, Φερράρι, Χάρη κλπ. πράττει, ἀποκόπτοντας τὴν ἱστορικὴ κληρονομιὰ καὶ τὸ περιεχόμενο τῆς νεοελληνικῆς καὶ μελετώντας την ὡς... δίχος ἱστορικὸ βάθος καὶ περιεχόμενο ἰδίωμα (χωρὶς κἂν γραφὴ) ἀνεξέλικτων ἰθαγενῶν τῆς Ἀφρικῆς. Γράφει δὲ χαρακτηριστικῶς ὁ Κρουμβάχερ:
σελ.17:
«Ὁ Θησαυρὸς οὗτος [...] θὰ ἦτο τὸ κάτοπτρον συμπάσης τῆς ἐξωτερικῆς καὶ ἐσωτερικῆς ἱστορίας τοῦ Ἑλληνικοῦ ἔθνους, αὐτὴ ἡ ἱστορία τῶν μακροχρονίων ἀγώνων του, ἡ διὰ μέσου περιλάμπρων νικῶν καὶ ὀλεθρίων καταστροφῶν [...]. Ἀλλ᾿ ὅτι καὶ παρὰ πάσας τὰς ἀνατροπάς [...], τὸ Ἑλληνικὸν ἔθνος ἀπὸ τῶν ἀρχαιοτάτων χρόνων μέχρι τῆς σήμερον τὴν ἐθνολογικὴν καὶ γλωσσικήν του ἑνότητα ἀκεραίαν διεφύλαξε, καὶ τοῦτο ἀκόμη διὰ μυρίων παραδειγμάτων θὰ κατεδείκνυεν ὁ τοιοῦτος Θησαυρός.»
σελ. 20:
[...] «ἐνῷ ἡ λατινικὴ γλῶσσα ἐνωρὶς ἤδη διεχωρίσθη εὶς ἐθνικὰ ἰδιώματα [...], ἐν Ἑλλάδι ἀδιάσπαστος παρέμεινε καὶ ἡ γλωσσικὴ παράδοσις καὶ τοῦ ἔθνους ἡ ἑνότης.»
Οὐδὲν σχόλιον.
Κάτι ἄλλο ἐνδιαφέρον:
σελ. 17-18:
[Διὰ τὸν Θησαυρὸν τῆς λατινικῆς γλώσσης] «τοιουτοτρόπως κατηρτίσθη ὑλικὸν ἀκατέργαστον, περιλαμβάνον τέσσαρα ἑκατομμύρια δελτίων καὶ διατηρούμενον εἰς πολλὰς χιλιάδας ἑρμαρίων.»
σελ. 22:
«Ποιότης τοῦ χάρτου, σχῆμα τῶν δελτίων, γραμμογράφησις αὐτῶν ἀπαιτοῦσιν ἐπίσης τὴν πρέπουσαν πρόνοιαν.»
Πραγματικῶς ἐντυπωσιάζεται κανεὶς ἀπὸ τὸ τιτάνιο ἔργο τῶν ἀνθρώπων ἐκείνων τοῦ πνεύματος, πρὸ τῆς ἐποχῆς τοῦ ἠλεκτρονικοῦ ὑπολογιστοῦ! Γιὰ ἐμᾶς σήμερα, εἶναι δύσκολο καὶ νὰ τὸ ἀναλογισθοῦμε! Νὰ ἀναλογισθοῦμε τὴν διαφορὰ τοῦ σήμερα μὲ τὴν πρὸ πενήντα ἢ ὀγδόντα ἐτῶν ἐποχή - δεν μιλῶ κἂν γιὰ τὴν ἐποχὴ κατὰ τὴν ὁποίαν οἱ πρόγονοί μας, χωρὶς τυπογραφία καὶ ἠλεκτρικό, ξεδίπλωναν τοὺς παπύρους καὶ τὶς περγαμηνές... Καὶ ὅμως, ἐκείνην τὴν ἐποχή, τέτοιο τιτάνιο ἀκόμη καὶ γιὰ τὰ σημερινὰ τεχνικὰ μέσα ἀνελάμβαναν οἱ πρόγονοί μας.
Ἐν συνεχεία (σελ. 25-26), ὁ Κρουμβάχερ γράφει διάφορα ένδιαφέροντα γιὰ τὴν ἀνάγκη συστάσεως Ἑλληνικῆς Ἀκαδημίας. (Ὡς γνωστόν, αὐτὸ ἐπετεύχθη μόλις τὸ 1926.)
Καταλήγει:
σελ. 26:
«Εἶναι τοῦτο καθῆκον τιμῆς διὰ τὴν Νέαν Ἑλλάδα. Τὸ ἔργον, τοῦ ὁποίου τὴν πραγμάτωσιν ἀνέλαβε πρὸς πανηγυρισμὸν τῆς πολιτικῆς καὶ πνευματικῆς ἀναγεννήσεώς της, εἶναι τὸ ὡραιότατον καὶ ἐθνικώτατον πάντων· ἀλλ᾿ εἶναι καὶ ὑπερμέγεθες, ἀπέραντον μάλιστα, σχεδὸν ἰλιγγιῶδες, ἀπαιτοῦν πλῆθος πολὺ ὑλικῶν μέσων καὶ ὄχι μικρότερον ποσὸν πνευματικῆς δυνάμεως. Μετ᾿ ἀνησυχίας διὰ τοῦτο ἐρωτῶσιν οἱ φιλέλληνες: θὰ φανῇ ἆρά γε τὸ νεαρὸν καὶ μικρὸν ἔθνος ἀντάξιον τῆς γιγαντιαίας ἐπειχειρήσεως; Ἀλλὰ δὲν εἶναι φρόνιμον οὔτε φιλοφρονητικὸν νὰ μεμψιμοιρῇ τις καὶ ἀπαισιοδοξῇ περὶ ἀρτιγεννήτου ὡραίας ἰδέας καὶ ὑπεροπτικῶς νὰ προοιωνίζηται τὴν ἀποτυχίαν της. Δίκαιον εἶναι μᾶλλον νὰ ἐκφράσωμεν τὴν χαράν μας διὰ τὴν γένεσιν αὐτῆς καὶ νὰ εὐχηθῶμεν ἀγαθὴν τὴν ἔκβασιν. Διὰ τῆς τολμηρᾶς ἀποφάσεως ἡ Ἑλληνικὴ Κυβέρνησις καὶ ἰδίως ὁ ἐπὶ τῆς Παιδείας Ὑπουργὸς Σπ. Στάης ἔδωκαν περιφανὲς μαρτύριον ἐθνικοῦ φρονήματος καὶ ἐπιστημονικῆς διορατικότητος.»
Τὶ μαρτυρίαν δίδουν σήμερα οἱ Γιαννάκου, Ρεπούση κ.λπ. δὲν χρειάζεται νὰ τὸ σχολιάσουμε. Τὸ ἔχει διατυπώσει χαρακτηριστικῶς, ἄλλωστε ὁ καθηγητὴς Χρῆστος Γιανναρᾶς:
«Ἐπιτρέψτε μου, σὰν παρένθεση, καὶ σὰν ὀδυνηρὴ ἔκρηξη νὰ πῶ, ὅτι ἡ ὅλη κυβερνητικὴ συμπεριφορὰ μὲ τὸ βιβλίο αὐτὸ τῆς 6ης τάξης τοῦ Δημοτικοῦ Σχολείου, γιὰ τὸ ὁποῖο τόσα πράγματα εἰπώθηκαν καὶ τόσος θόρυβος ἔγινε, ἡ κυβερνητικὴ συμπεριφορά, θέλω ἁπλῶς νὰ πῶ, ὅτι ἀντιπροσωπεύει μία στάση ἡ ὁποία δὲν ἔχει κανένα ὅραμα γιὰ τὸ μέλλον τῶν Ἑλλήνων, δὲν ἔχει καμμιὰ φιλοδοξία, κανένα στόχο γιὰ τὴν κοινωνία τῶν Ἑλλήνων. Θέλει τοὺς Ἕλληνες ἔτσι πεπαιδευμένους, ὑποτελεῖς καὶ λακέδες στὴν ἐκάστοτε νέα τάξη πραγμάτων, εἰς τὴν ἐκάστοτε ὑπερδύναμη, ὑπηρέτες οἰκονομικῶν προτεραιοτήτων, δίχως αὐτοσυνειδησία, δίχως αἴσθηση πολιτιστικῆς καταγωγῆς, δίχως συνείδηση δυνατοτήτων γιὰ τὸ μέλλον.»
Υ.Γ. Ὡς γνωστόν, ἐλλείψει πόρων, τὸ ἔργο τοῦ Θησαυροῦ τῆς Ἑλληνικῆς Γλώσσης δὲν κατέστη δυνατὸν νὰ προχωρήσῃ κατὰ τὸ ἀρχικὸ ὅραμα. Ἀργότερα, ἡ Ἀκαδημία Ἀθηνῶν ἀνέλαβε ἔργο μικροτέρων διαστάσεων, ἀλλὰ καὶ πάλι τιτάνιο, τὴν σύνταξι τοῦ «Ἱστορικοῦ Λεξικοῦ τῆς Νέας Ἑλληνικῆς, τῆς τε κοινῶς ὀμιλουμένης καὶ τῶν ἰδιωμάτων» (α' τόμος (α - ἀμωρωζοσύνη), 1933· ε' τόμος (γναθάδα - δαχτυλωτός), 1989). (Βλ. καὶ σχετικὰ ἄρθρα Μπαμπινιώτη, Χαραλαμπάκη).
1 σχόλιο:
Θησαυρός αναφορών και πηγών είναι τα σημειώματά σου ΚΡΑΤΥΛΕ. Σε ευχαριστώ και ΧΡΙΣΤΟΣ ΑΝΕΣΤΗ
Δημοσίευση σχολίου