Ἡ φλογέρα τοῦ βασιληᾶ

Ὁ Σπυρίδων Ζαμπέλιος χαρακτήρισε τὴν προσκύνησι τοῦ τάφου τοῦ Ἀχιλλέως ἀπὸ τὸν Ἀλέξανδρο τὸν Μέγα ὡς τὴν σημαντικότερη στιγμὴ τῆς ἀρχαίας μας Ἱστορίας. Θὰ μπορούσαμε ἀναλόγως νὰ χαρακτηρίσουμε τὴν προσκύνησι τῆς Ἀθηνᾶς - Παναγίας Ἀθηνιώτισσας ἀπὸ τὸν Βασίλειο Β' τὸν Μακεδόνα ὡς τὴν σημαντικότερη στιγμὴ τῆς μεσαιωνικῆς μας Ἱστορίας.

Στιγμὲς ὅπου συγκεφαλαιοῦται ἡ Ἱστορία ὁλόκληρη τοῦ Ἔθνους. Ὅπου συναντῶνται ἡ μυθικὴ μὲ τὴν ἀρχαία καὶ μὲ τὰ προοιωνίσματα τῆς αὐτοκρατορικῆς χριστιανικῆς Ἑλλάδος, στὴν πρώτη περίπτωσι, ἡ μνήμη καὶ κληρονομιὰ τῆς ἀρχαίας μὲ τὴν αὐτοκρατορικὴ χριστιανικὴ καὶ τὰ προοιωνίσματα τῆς νεωτέρας στὴν δεύτερη περίπτωσι.

Ἡ Ρωμανία στὴν κορύφωσι τῆς δόξης, μὲ τὸν Βασίλειο ἐπικεφαλῆς, Βασιλέα- Στρατιώτη, σὰν τὸν Ἀλέξανδρο καὶ τὸν Ἠράκλειο· ξεκινοῦσε μὲ τὴν ὁρμὴ τοῦ κεραυνοῦ ὁ δῖος υἱὸς τοῦ Φιλίππου, ἐπέστρεφε θριαμβευτὴς ἀπο τὴν μάχη τοῦ Κλειδίου, σαράντα χρόνια ἤδη βασιλεὺς καὶ στρατιώτης, ὁ Αὐτοκράτωρ τῶν Ρωμαίων. Στὴν ταπεινὴ Ἀθήνα τῆς ἐποχῆς εὐχαρίστησε ὁ βασιλεὺς τὴν Ὑπέρμαχο Στρατηγό, ἐκεῖ ὅπου ὁ στρατηλάτης εἶχε ἀφιερώσει τὰ λάφυρα τοῦ Γρανικοῦ στὴν Πρόμαχο Ἀθηνᾶ. Ἡ Αὐτοκρατορία (ὁ Μέγας Κωνσταντῖνος εἶχε μεταφέρει τὸ κέντρο της στὴν Ἑλληνικὴ Ἀνατολή, μὲ τὶς «Νεαρὲς» τοῦ Ἰουστινιανοῦ υἱοθετήθηκε γιὰ πρώτη φορὰ ἀπὸ τὴν ἀνώτατη διοίκησι καὶ νομοθεσία ἡ ἑλληνικὴ γλῶσσα -στὴν τέχνη καὶ στὴν ἐπιστήμη ἦταν βεβαίως ἀνέκαθεν κυρίαρχη ἡ γλῶσσα καὶ τὸ Ἑλληνικὸ πνεῦμα-, καὶ ἐπεκράτησε πλήρως ἐπὶ Ἡρακλείου, ὁ ὁποῖος ἔλαβε τὸν ἑλληνικὸν τίτλον τοῦ βασιλέως, καὶ Ἰσαύρων), ἀπολύτως πλέον βασισμένη στὸν ἑλληνισμό. Σὰν ἐκείνη ἡ στιγμὴ νὰ ἐσφράγιζε ἐτοῦτο τὸ γεγονός. Ὁ Ἱερὸς Βράχος, κουρασμένος καὶ ἀπορροφημένος στὶς ἀρχαῖες θύμησες, μᾶς λέγει ὁ ἐθνικός μας βάρδος, ὁ Κωστῆς Παλαμᾶς, στὴν ἐμπνευσμένη «Φλογέρα τοῦ Βασιλιᾶ», βλέπει ἀπὸ μακρυὰ νὰ φουντώνῃ ὁ κουρνιαχτός, ἡ βοὴ κι ἡ λάμψι τῶν ἁρμάτων τοῦ Βαισλείου, καὶ ξυπνᾷ: Μήν εἶναι ὁ Ἰουλιανός, λέγει, ποὺ ἔρχεται νὰ ἀναστήσῃ τοὺς ἀρχαίους θεούς; Ἢ μήπως ὁ Ἀλάριχος ποὺ ἔρχεται νὰ τοὺς γκρεμίσῃ; Ὄχι, μήτε τὸ ἕνα, μήτε τὸ ἄλλο.

Πέστε μου, γύρω μου οὐρανοὶ καὶ κόσμοι, ἐσεῖς, ποιὸς εἶναι;
Κι ἄν, οὐρανοὶ καὶ κόσμοι ἐσεῖς, δὲ μοῦ μιλᾶτε, ἀφῆστε,
ἀφῆστε Ὀλύμπιο νὰ τὸν πῶ, νὰ κράξω: «Ἐσ᾿ εἶσαι, ὁ Ἄρης!»
Ὁ Ἄρης εἶσαι κ᾿ ἔρχεσαι καὶ κλεῖς μέσ᾿ στὴν καρδιά σου
μὲ μιὰ καινούρια δύναμη τὴν ἴδια τὴν Ἑλλάδα.

Τὰ πρῶτα σκιρτήματα τοῦ νέου Ἑλληνισμοῦ, σύντομα θὰ γίνονταν φανερά.

Ὁ Βασίλειος Β' ὁ Μακεδών, λοιπόν, ὁ ἀποκληθεὶς ἀργότερα Βουλγαροκτόνος. Ὁ ἀκατάβλητος βασιλεὺς καὶ στρατιώτης. Αὐτὸς ποὺ ἐφώτισε τοὺς Ρώσους (ἡ ἀδελφή του, Ἄννα ἡ Πορφυρογέννητη, ἐδόθη σύζυγος στὸν Βλαδίμηρο τὸν Μέγα καὶ ἡγήθηκε τοῦ ἐκχριστιανισμοῦ καὶ φωτισμοῦ τῶν Ρώσων). Αὐτὸς ποὺ ταπείνωσε τοὺς «δυνατούς», αυτὸς ποὺ ἐπανέφερε τὸ «ἀλληλέγγυον» καὶ συμπαραστάθηκε στὸν μικροκαλλιεργητὴ καὶ στρατιώτη, στὴν ψυχὴ τῆς αὐτοκρατορίας. Αὐτὸς ποὺ πέρασε στὸν θρύλο. Συνοψίζει ὁ καθηγητὴς Βλάσιος Φειδᾶς: «Μεγάλος αὐτοκράτωρ, ἐξαίρετος στρατηγὸς καὶ συνετὸς διοικητής. Ἡ μακροχρόνια βασιλεία του ὑπῆρξε μιὰ ἀπὸ τὶς λαμπρότερες περιόδους ἀκμῆς τοῦ Βυζαντίου, μιὰ πραγματικὴ ἐποποιία, κεντρικὸ πρόσωπο στὴν ὁποία ἦταν ὁ ἴδιος. Ὁ ἡρωισμὸς καὶ οἱ νικηφόροι ἀγῶνες του παρέμειναν ἔντονα στὴ μνήμη τῶν Βυζαντινῶν καὶ ἀποτυπώθηκαν σὲ τραγούδια καὶ ἔπη. Ὁ Βασίλειος ἦταν ὄχι μόνο ὀραματιστὴς ἀλλὰ καὶ μεγαλόπνοος ἐκτελεστὴς τοῦ ὁράματος μίας ἀκμαίας καὶ παντοδύναμης αὐτοκρατορίας.» Χαρακτηριστικοὶ εἶναι οἱ ἀκόλουθοι ἐπιτάφιοι στίχοι ἄγνωστου συνθέτη γιὰ τὸν Βασίλειο:

Ἄλλη μὲν ἄλλοι τῶν πάλαι βασιλέων
αὐτοῖς προαφώρισαν εἰς ταφὴν τόπους·
ἐγὼ δὲ Βασίλειος, πορφύρας γόνος,
ἴστημι τύμβον ἐν τόπῳ γῆς ἑβδόμου,
καὶ σαββατίζω τῶν ἀμετρήτων πόνων,
οὗς ἐν μάχαις ἔστεργον, οὗς ἐκαρτέρουν·
οὐ γὰρ τὶς εἶδεν ἠρεμοῦν ἐμὸν δόρυ,
ἀφ᾿ οὗ βασιλεὺς οὐρανῶν κέκληκέ με
αὐτοκράτορα γής, μέγαν βασιλέα,
ἀλλ᾿ ἀγρυπνῶν ἅπαντα τῆς ζωῆς χρόνον
Ῥώμης τὰ τέκνα τῆς νέας ἐρρυόμην,
ὁτὲ στρατεύων ἀνδρικῶς πρὸς Ἑσπέραν,
ὁτὲ πρὸς αὐτοὺς τοὺς ὅρους τοὺς τῆς Ἔω.
Καὶ μαρτυροῦσι τοῦτο Πέρσαι καὶ Σκύθαι,
σὺν οἷς Ἀρασγοί, Ἰσμαήλ, Ἄραψ, Ἴβηρ.
Καὶ νῦν ὁρῶν, ἄνθρωπε, τόνδε τὸν τάφον,
εὐχαῖς ἀμείβου τὰς ἐμᾶς στρατηγίας.

... Τὸ 1204 οἱ βάρβαροι Φράγκοι ἅλωσαν τὴν Πόλι. Οὔτε οἱ τάφοι τῶν αὐτοκρατόρων δὲν γλύτωσαν: συλήθηκαν ὅλοι καὶ τὰ λείψανα πετάχτηκαν ἐδῶ κι ἐκεῖ. Ὅταν οἱ Ἕλληνες ἀνέκτησαν τὴν Πόλι τὸ 1261, εὐρῆκαν στὸ νεκροταφεῖο πεταμένον ἕναν σκελετὸ στοῦ ὁποίου τὸ στόμα οἱ Φράγκοι εἶχαν βάλει περιπαικτικῶς, μιὰ φλογέρα. Δίπλα στὸν σκελετό, ἦταν παραβιασμένος καὶ συλημένος ὁ τάφος μὲ τὴν ἐπιγραφή: ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΧΡΙΣΤΩι ΤΩι ΘΕΩι ΠΙΣΤΟΣ ΒΑΣΙΛΕΥΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ ΡΩΜΑΙΩΝ. Αὐτὸς λοιπὸν ἦταν ὁ σκελετὸς τοῦ ἀνθρώπου ποὺ ἔδωσε στὸ Ἑλληνικὸ Μεσαιωνικὸ κράτος τὴν μεγαλύτερη δόξα ποὺ ἐγνώρισε ποτέ.

Μιὰ φλογέρα, περιπαικτικῶς, στὸ στὸμα τοῦ θρύλου, τοῦ κεραυνοῦ, τοῦ κοσμοκράτορος. Ἀλλὰ ἡ φλογέρα δὲν εἶχε σιγήσει, μᾶς λέγει ὁ ἐθνικός μας βάρδος. Ἡ φλογέρα ἄρχισε νὰ ἠχῇ, στὰ αὐτιὰ ὅσων μποροῦσαν νὰ ἀκούσουν τὶς ἀπόκρυφες βουλὲς τῶν θεῶν, καὶ νὰ ψάλλῃ τὴν αιώνια δόξα τῶν Ἑλλήνων· καὶ νὰ προφητεύει τὴν ἀνάστασί τους. Διότι ἡ ἠχώ της, σὰν τὸν Ἑλληνισμό, ἦταν ἀθάνατη. Τὴν ἄκουγαν κάποιοι τότε· τὴν ἄκουγαν χρόνια πολλὰ ἀργότερα, ὁ Μελᾶς κι ὁ Ἄγρας. Ἔγινε παραμύθι στὸ στόμα τῆς Πηνελόπης Δέλτα.

Δὲν ἔχουμε παρὰ νὰ καθαρίσουμε τ᾿ αὐτιά μας, ἐμεῖς σήμερα νὰ καθαρίσουμε τ᾿ αὐτιά μας ἀπὸ τὴν ἡχορρύπανσι τῆς παρακμῆς καὶ τῆς ἀλλοτρίωσης, ἀπὸ τοὺς κούφιους ἀλαλαγμοὺς τῶν κυμβάλων τῆς νεωτερικότητας καὶ τοῦ ἐθνομηδενισμοῦ, γιὰ νὰ τὴν ξανακούσουμε. Ἡ φλογέρα ἠχεῖ ἀκόμη.

Σχετικῶς:
+ Περικλῆς Γιαννόπουλος, «Ἔκκλησις πρὸς τὸ Πανελλήνιον Κοινόν», 1907. Ἀποσπάσματα, ὅπου ὁ Γιαννόπουλος διατυπώνει τὴν εμπνευσμένη θεώρησί του γιὰ τὴν σχέσι ἀρχαιότητος καὶ χριστιανισμοῦ στὸ Βυζάντιο καὶ στὸν νεώτερο Ἑλληνισμό.

+ Anthony Kaldellis, Associate Professor (Department of Greek and Latin, The Ohio State University), «A Heretical (Orthodox) History of the Parthenon». Ἐξαιρετικὰ ἐνδιαφέρον ἄρθρο γιὰ τὸν Παρθενώνα ἐπὶ Βυζαντίου καὶ τὴν συνέχεια τῆς κλασσικῆς ἀρχαιότητος στοὺς μέσους χρόνους καὶ μέχρι σήμερα. [Σχετικὸ ἄρθρον στὸ skai.gr]