Ἐλευθέριος Βενιζέλος, ὁ Ἀλκιβιάδης τῆς νεωτέρας Ἑλλάδος

   Εἶναι ἐνδιαφέρουσα ἡ συζήτησις ποὺ διεξάγεται τελευταίως γιὰ τὴν ἐποχὴ τοῦ Διχασμοῦ καὶ τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο, γιὰ πρὼτη φορὰ ἴσως στὸ προσκήνιο μεταπολιτευτικῶς καὶ χωρὶς ἁγιοποιήσεις καὶ δαιμονοποιήσεις - σὲ σύγκρισι μὲ τὸ παρελθὸν τουλάχιστον [1]. Ἐνδεικτικῶς ἀναφέρω τὸν συνεχιζόμενο διάλογο ἀπὸ τὶς στῆλες τῆς «Καθημερινῆς» (ὅπου ἡ ἐπισήμανσις εὐθυνῶν τοῦ Βενιζέλου ἀπὸ τὸν Ἀντώνη Καρκαγιάννη προεκάλεσε πολλὲς ἀντιδράσεις) [2], τὶς ἀντιπαραθέσεις ποὺ ἐπυροδότησε ἡ ἐκπομπὴ τοῦ ΣΚΑΪ «Μεγάλοι Ἕλληνες» [3], τὸ βιβλίον τοῦ ἀκαδημαϊκοῦ Κωνσταντίνου Σβολόπουλου [4], καθὼς καὶ τὴν πρόσφατη ἀρθρογραφία γιὰ τὴν διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ νῦν πρωθυπουργοῦ Κωνσταντίνου Καραμανλῆ γιὰ τὸν Ἐλευθέριο Βενιζέλο. (Προηγουμένως, μόνον ὁ Χρῆστος Γιανναρᾶς, ἀπὸ τὸν κεντρῶο πολιτικὸ χῶρο, ἐτόλμησε νὰ ἀναφερθῇ ἐπανειλημμένως στὴν ἀποκαλυπτικὴ ἔκδοσι τῆς ἀρθρογραφίας Ἐλευθερίου Βενιζέλου - Ἰωάννου Μεταξᾶ, ἀπὸ τὸν ἐκδοτικὸ οἶκο «Κυρομάνος». [5])

Ἐλευθέριος Βενιζέλος (1864–1936)

Τὰ λόγια ποὺ εἶπε ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος στὴ Βουλὴ γιὰ τὸν ἐαυτό του στὶς 28 Ἀπριλίου τοῦ 1932, χαράχτηκαν ἔπειτα ἀπὸ λίγα χρόνια στὸν τάφο του:«Ὁ προκείμενος νεκρὸς ἦτο ἕνας ἀληθινὸς ἄνδρας, μὲ θάρρος μεγάλο, μὲ αὐτοπεποίθησιν καὶ δι᾿ ἑαυτὸν καὶ διὰ τὸν λαὸν τὸν ὁποῖον ἐκλήθη νὰ κυβερνήσῃ. Ἴσως ἔκαμε πολλὰ σφάλματα, ἀλλὰ ποτὲ δὲν τοῦ ἀπέλειψε τὸ θάρρος, ποτὲ δὲν ὑπῆρξε μοιρολάτρης, διότι ποτὲ δὲν ἐπερίμενεν ἀπὸ τὴν μοῖρα του νὰ ἴδῃ τὴν χῶραν του προηγμένην, ἀλλὰ ἔθεσεν εἰς τὴν ὑπηρεσίαν της ὅλον τὸ πῦρ τὸ ὁποῖον εἶχε μέσα του, κάθε δύναμιν ψυχικὴν καὶ σωματικήν.»

   Ἦταν καιρός. Διότι, λέγουμε συχνὰ ὅτι δὲν ἔχουμε ξεπεράσει τὸν ἐμφύλιο πόλεμο. Μά, ἐδῶ δὲν ἔχουμε ξεπεράσει ἀκόμη τὸν Διχασμὸ βενιζελικῶν- κωνσταντινικῶν! Λέγουμε συχνὰ γιὰ «ἐθνικοὺς μύθους» ὅπως τὸ κρυφὸ σχολειὸ καὶ ἡ Ἁγία Λαύρα (ποὺ δὲν διαστρέφουν μάλιστα τὴν οὐσία τῆς Ἱστορίας [6]). Μά, ἐδῶ κυκλοφοροῦν ἀκόμη οἱ διακομματικοὶ μῦθοι περὶ τηλεγραφικῶν διαταγῶν Βενιζέλου πρὸς ἀρχιστράτηγον Κωνσταντῖνον (ἀποδεδειγμένα πλαστογραφηθέντων τὸ 1917)! [7] Λέγουμε γιὰ ἀνάγκη ἀντικειμενικῆς ἱστορικῆς ἔρευνας χωρὶς ἰδεολογικὲς προκαταλήψεις. Μά, ἐδῶ ἡ νεώτερη ἑλληνικὴ Ἱστορία ἀντιμετωπίζεται μὲ ἐπιφανειακὰ (καὶ ψευδῆ) προπαγανδιστικὰ κλισὲ τοῦ εἴδους «καλὸς δημοκράτης Βενιζέλος» - «κακὸς γερμανόφιλος βασιλιάς», «ξένοι βασιλιάδες πού... δὲν ἔχουν ἑλληνικὸ DNA» (αὐτὰ ἀπό... «ἀντιρατσιστὲς προοδευτικοὺς») καὶ ἄλλα φαιδρά!
Μεγαλύτερος ἱστορικὸς μῦθος ἀπὸ τὴν ἁγιοποίησι- τοτεμοποίησι τοῦ Βενιζέλου καὶ τὴν δαιμονοποίησι τοῦ βασιλιᾶ δὲν ὑπάρχει. Διακομματικός, μάλιστα, μῦθος, μετὰ τὸ 1974 καὶ τὸ ἰδεολογικὸ προσκύνημα τῆς Δεξιᾶς, ἐλέω καραμανλικῆς Ν.Δ.

   Σαφῶς διαφωνοῦμε μὲ ὁρισμένες ἀκραῖες καὶ ἀστήρικτες ἀπόψεις ποὺ λέγουν τὸν Βενιζέλο ἀνθέλληνα, ...ἑβραῖο, κ.ἄ. πολλά. Ἂς εἴμαστε σοβαροί. Ὁ Βενιζέλος ὑπῆρξε μεγάλη προσωπικότης καὶ ἀγωνίστηκε νὰ μεγαλώσῃ τὴν Ἑλλάδα. (Κάτι ποὺ θὰ προκαλοῦσε ἀλλεργία στοὺς συγχρόνους «φιλειρηνιστὲς» καπήλους τοῦ ὀνόματός του.) Οὔτε κἂν ἦταν ἀντιβασιλικὸς πάντοτε, μάλιστα. Ἀλλὰ αὐτὸ δὲν σημαίνει ὅτι δὲν πρέπει νὰ ἐξετάζουμε τὰ ἱστορικὰ γεγονότα ψύχραιμα καὶ ἀντικειμενικά.

   Ὁ Βενιζέλος ἦταν ἰδιοφυὴς καὶ ὀραματιστὴς καὶ ἐμπνευσμένος καὶ πατριώτης καὶ τολμηρὸς καὶ ἀποφασιστικός. Ἀλλὰ καὶ τυχοδιώκτης καὶ ἀνεύθυνος καὶ πολιτικῶς ἀδίστακτος καὶ ἐγωπαθὴς ἐνίοτε.

Τὸ ὅραμα τοῦ Βενιζέλου γιὰ τὴν Μεγάλη Ἰδέα, ὅπως παρουσιάζεται συναρπαστικὰ σὲ ἄρθρον τοῦ Χρήστου Ζαλοκώστα (ἀπὸ τὸ ἀφιέρωμα «Κρήτη» τῆς ἐπιθεωρήσεως «Ἠώς», περίοδος 3η, ἔτος 7ον, ἀριθ. 76-85, 1964): «Ὑπόσχομαι νὰ σᾶς πάω στὴν Πόλι.»
Ὁ ἄτυχος Βασιλεὺς Ἀλέξανδρος Α' στὸν Χρ. Ζαλοκῶστα, γιὰ τὸν Βενιζέλο: «Ὁ ἄνθρωπος αὐτὸς ὁραματίζεται. Κι ὅμως ἔχει τόση δύναμι ὁραματισμοῦ, ὥστε πιστεύει ὅσα ὀνειρεύτηκε· ἀκόμη περισσότερο: ἐπιβάλλει στοὺς ἄλλους νὰ τὰ πιστέψουν. Ὅταν ἔφυγε ἀπὸ τὸ παλάτι, ἔκαμα τὸ σταυρό μου καὶ εἶπα: Μακάρι νὰ βγῇ ἀληθινός!...»Δὲν ξέρω ἐὰν εἶναι ἀκριβὴς ἡ στιχομυθία, ἢ καὶ ὁ Ζαλοκώστας γράφει ἐπηρεασμένος ἀπὸ τὸν μαγνητισμὸν τοῦ ἀνδρός. Οὐδεὶς ὅμως μπορεῖ νὰ ἀμφισβητήσῃ ὅτι ὁ Βενιζέλος εἶχε ὅραμα νὰ δοξάσῃ τὴν Ἑλλάδα. Ἀλλὰ πῶς, ὅπως, ἐπεδίωξε νὰ τὸ ἐπιβάλῃ; Καὶ μήπως καὶ αὐτὸ τὸ ὅραμα ἀκόμη τὸ ὑπενόμευσε καὶ τὸ ὑπέταξε στὶς προσωπικὲς ἀντιπαραθέσεις καὶ στὰ γρανάζια τοῦ διχασμοῦ;Στὶς σελίδες 2-3, ὁ Βενιζέλος, τὸ 1935, ἐξομολογεῖται τὴν ἀγωνία του γιὰ τὸν ἐθνικὸ διχασμό, καὶ ἀναφωνεῖ γιὰ τὸν βασιλέα Γεώργιο Β' τὸ περίφημον «Ζήτω ὁ Βασιλεύς!» (Ἡ σύμπνοια βασιλέως καὶ πρωθυπουργοῦ τὸ 1940, εἰς ἀντίθεσιν μὲ τὸ 1914, ὡδήγησε τὴν Ἑλλάδα εἰς τὴν Δόξαν τοῦ ΟΧΙ.)

   Μᾶς φαίνεται ἐξωφρενικὸ τὸ πῶς καταψηφίστηκε ὁ Βενιζέλος τὸ 1920, ὁ θριαμβευτὴς πρὸ ὀλίγων μηνῶν τῆς Συνθήκης τῶν Σεβρῶν καὶ δημιουργός της Μεγάλης Ἑλλάδος (ἔστω καὶ εὐθραύστου ὅπως οἱ πορσελάνες τῶν Σεβρῶν, κατὰ τὸ λεχθέν). Ναί, ἂν τὸ δοῦμε ἀπομονωμένο τὸ 1920, ἐξωφρενικὸ εἶναι. Ἀλλὰ πῶς ὁδηγηθήκαμε ἐκεῖ; Στὸ 1920 φτάσαμε μετὰ ἀπὸ πέντε χρόνια διχασμοῦ καὶ συχνὰ ἀνοικτοῦ ἐμφυλίου πολέμου. Νωπὸ ἦταν τὸ αἷμα τοῦ εὐγενοῦς Ἴωνα Δραγούμη.
   Ὁ θριαμβευτὴς τῶν Σεβρῶν νὰ μὴν ἐκλέγεται βουλευτὴς καὶ νὰ φεύγει στὸ Παρίσι μὲ κατάρες νὰ τὸν ἀκολουθοῦν; Ἐξωφρενικό, ναί. Ἀλλά, ἂς σκεφτοῦμε καὶ τὸ ἄλλο ἐξωφρενικό, τρία χρόνια πρίν. Ὁ θριαμβευτὴς τῶν Βαλκανικῶν, στρατηλάτης βασιλεὺς Κωνσταντῖνος ΙΒ' (ΙΒ' τὸν ἔλεγαν, καὶ ὁ λαὸς ἔβλεπε τὴν ἐνσάρκωση τοῦ Παλαιολόγου - δὲν εἶναι θέμα ἰδεολογίας αὐτό, εἶναι ἱστορικὸ γεγονός, ἴσως δὲν ὑπῆρξε μεγαλύτερη λατρεία γιὰ ἡγέτη στὴν νεώτερη Ἑλληνικὴ Ἱστορία), νὰ ἐκδιώκεται τὸ 1917 ἀπὸ ξένα ἀποικιακὰ στρατεύματα, καλεσμένα ἀπὸ Ἕλληνες; Ἐξωφρενικό, τὸ ἴδιο καὶ περισσότερο γιὰ τὴν ἄλλη πλευρά.

Ἀθῆναι, Πεδίον τοῦ Ἄρεως, Δεκέμβριος 1916:
Τὸ «ἀνάθεμα τοῦ προδότου» (Βενιζέλου)

«Ἐγὼ ὑπῆρξα ὁ αἴτιος διότι ἐδιχάσθη ὁ Ἑλληνικὸς λαὸς κατὰ τὸν Μέγαν Πόλεμον. Ἐγώ, καλῶς ἢ κακῶς, εἶμαι ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος προεκάλεσε τὸν διχασμὸν αὐτόν. Καὶ πρέπει νὰ γνωρίζετε, ὅτι τώρα ποὺ εἶμαι εἰς τὴν Ἑλλάδα καὶ ὅταν ἔλειπα μακρὰν αὐτῆς, ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον μὲ ἀπησχόλησε καὶ μὲ ἀπασχολεῖ καὶ ἀποτελεῖ διάπυρον πόθον μου καὶ θὰ μὲ κάνῃ εὐτυχὴ πρὶν κλείσω τὰ μάτια μου, εἶναι νὰ εἴδω ὅτι αὐτὸ τὸ χάσμα ἐγεφυρώθη καὶ ὅτι ἐξηλείφθη ἡ διαίρεσις, τὴν ὁποίαν ἡ πολιτική μου προεκάλεσε.» Ἐλευθέριος Βενιζέλος, Βουλὴ τῶν Ἑλλήνων, 17/30-12-1929.Ἡ ἐθνικὴ αὐτὴ ἀγωνία ὤθησε ἀσφαλῶς τὸν Βενιζέλο, κατὰ τὰ χρὀνια τῆς αὐτοεξορίας του, νὰ μελετήσῃ καὶ νὰ ἀποδώσῃ στὰ νέα ἑλληνικὰ (ἴσως ἡ καλύτερη ἀπόδοσις στὰ νέα ἑλληνικὰ) τὴν Ἱστορία τοῦ Θουκυδίδου.Ἐν τούτοις, ἀκολούθησαν τὰ κινήματα τοῦ 1933 καὶ τοῦ 1935!Ὁ ἐμφύλιος πόλεμος (1943-44, 1944-46, 1946-49), τὰ Ἰουλιανά, ἡ δικτατορία, ἀκόμη καὶ οἱ πρόσφατες ἀναρχικὲς ταραχὲς στοὺς δρόμους τῶν Ἀθηνῶν, ἴσως δὲν εἶναι ἄσχετα μὲ τὸ μίσος ποὺ ἐμόλυνε τὴν ψυχὴ τῶν Ἑλλήνων τὰ χρόνια τοῦ μεγάλου διχασμοῦ.

   Ἔδειξε ἡ ἐκπομπὴ «Μεγάλοι Ἕλληνες» τοῦ ΣΚΑΪ τὸ «ἀνάθεμα τοῦ Βενιζέλου», τὸ πετροβόλημα τοῦ ὁμοιώματός του τὸν Δεκέμβριο τοῦ 1916 στὸ Πεδίον τοῦ Ἄρεως. Μὰ τί ἀθλιότητα, τί καννιβαλισμὸς εἶναι αὐτός, εἶπαν! Τὸ ἴδιο καὶ οἱ διώξεις, καὶ φόνοι, βενιζελικῶν, στὴν Ἀθῆνα κατὰ τὰ Νοεμβριανά [8]. Ἐξαλλοσύνη, ἀθλιότης, ναί! Ἀλλὰ πῶς εἴχαμε φθάσει ἐκεῖ; Ὄχι ἁπλῶς εἶχαν κάνει πραξικόπημα οἱ βενιζελικοί, ἀλλὰ εἶχαν ἀποσπάσει τὴν Βόρειο Ἑλλάδα ὡς χωριστὸ κράτος, μὲ ξένα στρατεύματα! Ὄχι ἁπλῶς αὐτό, ἀλλὰ οἱ ξένοι στόλοι ἀπέκλεισαν τὴν Ἀθῆνα καὶ ὁ λαὸς πέθαινε τῆς πείνας. Ὄχι μόνο αὐτό, ἀλλὰ βομβάρδιζαν οἱ ξένοι στόλοι ἀπὸ τὸν Πειραιά, καλεσμένοι ἀπὸ τοὺς βενιζελικούς, τὴν Ἀθῆνα καὶ τὰ ἀνάκτορα. Ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ ἀποβιβάστηκαν τὰ ξένα ἀποικιακὰ στρατεύματα γιὰ νὰ καταλάβουν τὴν Ἀθῆνα, προέβησαν δὲ σὲ ἀγριότητες. (Ὁ ἑλληνικὸς στρατὸς τσάκισε τοὺς 3.000 ἀποβιβασθέντες ξένους εἰσβολεῖς (Γάλλους, Ἄγγλους καί... Σενεγαλέζους), οἱ ὁποῖοι «ἀποσύρθηκαν ταπεινωτικά», ὅπως γράφει ὁ Ρίτσαρντ Γκλόγκ, στὰ καράβια. Νεκροὶ καὶ τραυματίες 82 Ἕλληνες στρατιῶτες καὶ 192 ξένοι εἰσβολεῖς.) Αὐτὰ εἶναι ἀντικειμενικὰ ἱστορικὰ γεγονότα, ἀνεξαρτήτως τοῦ ποίου ἡ πολιτικὴ στρατηγικὴ ἦταν ἡ ὀρθότερη (καὶ ἐκεῖ δὲν εἶχε πάντοτε δίκιο ὁ Βενιζέλος, ἀλλά, λέγω, ἀνεξαρτήτως αὐτοῦ). Τὸ «ἀνάθεμα τοῦ Βενιζέλου» μόνον, καὶ οἱ διώξεις τῶν βενιζελικῶν, εἶναι τὸ ἐξωφρενικὸ λοιπόν; Ἐδῶ ὁ ἄλλος, ἔχοντας ἤδη ἀποσπάσει τὴν Βόρειο Ἑλλάδα, εἰσέβαλε στὴν Ἀθῆνα μὲ ξένα στρατεύματα!

Ὁ θριαμβευτὴς στρατηλάτης Διάδοχος Κωνσταντῖνος στὰ ἐλεύθερα Ἰωάννινα (1913).
Δεξιά τοῦ βασιλέως (μὲ τὸ ξίφος) ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς.

Ὁ λαὸς καὶ ὁ στρατὸς ἐλάτρευσαν τὸν βασιλέα Κωνσταντῖνο ΙΒ' (ΙΒ' τὸν ἔλεγαν, ὡς διάδοχο τοῦ Παλαιολόγου), ὅπως ἴσως κανένα ἄλλο πρόσωπο στὴν νεώτερη Ἑλληνικὴ Ἱστορία. Ἀκολούθησε ὅμως ὁ ὀλέθριος Διχασμός...
Ὁ δαιμόνιος στρατηγικὸς νοῦς τοῦ Ἰωάννου Μεταξᾶ ἐδικαιώθη σὲ ὅλες τὶς ἐκτιμήσεις του κατὰ τὸν Α' Παγκόσμιο Πόλεμο καὶ μετά (ἐπιχείρησις Καλλιπόλεως, Μικρασιατικὴ ἐκστρατεία κ.ἄ.) Ἐν τούτοις ἐκατηγορήθη ὡς «γερμανόφιλος». Ὁ ἴδιος, ὅμως, ἐσημείωνε μὲ ψυχρὴ λογική (πολὺ ἐνωρὶς μάλιστα, ὅταν ἡ ἐξέλιξις τοῦ πολέμου ἦταν ἄγνωστη): «Βεβαίως δὲν μᾶς συμφέρει νὰ νικήσῃ ἡ Γερμανία. Μολοντοῦτο, θὰ νικήσῃ κατὰ ξηρὰν καὶ στὸ τέλος ἡ Ἀγγλία θὰ επιβάλῃ τοὺς ὅρους της. Ἀλλὰ ποιοί θὰ εἶναι οἱ ὅροι οὗτοι; Δυνάμεθα νὰ ἐλπίζουμε ἡμεῖς τίποτε; Ἰδοὺ τὰ ἄγνωστα πράγματα. Τὸ μόνον βέβαιον εἶναι ὅτι ἡμεις δὲν πρέπει νὰ εὐρεθῶμεν ἀντιμέτωποι τῆς Ἀγγλίας. Εὐτυχῶς αὐτὸ τὸ κατενόησαν ὅλοι.» (4 Αὐγ. 1914, ἐπιστολὴ πρὸς τὴν σύζυγό του Λέλα).

   Δὲν εἶναι τὸ θέμα μόνον ποίου ἡ πολιτικὴ ἦταν ὀρθότερη. Ἀλλὰ καὶ πῶς ἐπέβαλε ὁ Βενιζέλος τὴν πολιτικὴ του (σωστὴ ἢ λανθασμένη). Μὲ διχασμό, πραξικόπημα καὶ ξένες λόγχες. Γιὰ νὰ μεγαλώση τὴν Ἑλλάδα, λέγω ἐγώ, ναί. Ἀλλὰ ὁ τρόπος ποὺ ἐπεβλήθη αὐτὴ ἡ πολιτική, ὁ διχασμός, πέραν τοῦ οὕτως ἢ ἄλλως τυχοδιωκτικοῦ τῆς Μικρασιατικῆς ἐκστρατείας, ὑπῆρξε καὶ τὸ κύριο αἴτιο τῆς ἀποτυχίας της καὶ τοῦ θλιβεροῦ τέλους. («Ἐγὼ εἶμαι ὁ κύριος ὑπεύθυνός του διχασμοῦ», ὁμολόγησε γενναία ὁ ἴδιος ὁ Βενιζέλος ἀργότερα. «Θὰ μᾶς συγχωρήσει τὸ Ἔθνος τὸ κακὸ ποῦ κάναμε;» ἔγραψε ὁ Μεταξᾶς. (Ὁ Μεταξᾶς εἶχε προβλέψει πολὺ νωρὶς ὅτι ἡ Μικρασιατικὴ ἐκστρατεία θὰ ἀποβῇ καταστροφική, ἀλλὰ ὁ Βενιζέλος δὲν ἄκουγε).)

   Τελικῶς, ὄχι μόνον ἡ Μικρασιατικὴ Ἐκστρατεία ὑπῆρξε ἡ Σικελικὴ Ἐκστρατεία τῆς νεώτερης Ἑλληνικῆς Ἱστορίας (ἀκόμη καὶ στὸ ὅτι, χαρακτηριστικῶς, ἔπεσε στοὺς ὤμους ὄχι τοῦ ἐμπνευστοῦ της ἀλλὰ τῶν ἀντιθέτων· ὁ δὲ ἐμπνευστὴς ἔφευγε ὁδοιπόρος γιὰ τὰ Σοῦσα, ἢ τοὺς Παρισίους), ἀλλὰ καὶ ὁ Βενιζέλος ὑπῆρξε ὁ Ἀλκιβιάδης -μὲ τὰ προτερήματα καὶ τὰ ἐλαττώματά του- τῆς νεωτέρας Ἑλλάδος.

   Δύο παρατηρήσεις ἐπὶ τοῦ ἄρθρου τοῦ Ἀλέξη Παπαχελᾶ («Ἡ Καθημερινή», 29-4-2009) [2]. Ἐὰν τὸ ζητούμενον ἦταν μόνον νὰ προσαρτήσουμε τὴν Ἀνατολικὴ Θρᾴκη (μὲ αὐτονομία- διεθνοποίησι πιθανῶς τῆς Κωνσταντινουπόλεως), πρὸς τί ἡ βία (μὲ ὅλες τὶς σημασίες τῆς λέξεως!) τοῦ Βενιζέλου νὰ βγοῦμε στὸν πόλεμο; (Ὅταν μάλιστα δὲν μᾶς ἤθελαν κἄν, καὶ ἐρωτοτροποῦσαν μὲ τὴν Βουλγαρία! Ἡ δὲ τσαρικὴ Ρωσία εἶχε θέσει βέτο στὴν ἑλληνικὴ συμμετοχὴ τῆς ἐκστρατείας στὴν Καλλίπολι (γιὰ νὰ μὴν ἐγείρουν οἱ Ἕλληνες ἀπαιτήσεις γιὰ τὴν Πόλι, τὴν ὁποία ἡ Ἀντάντ εἶχε ὑποσχεθεῖ στὴν Ῥωσία), καὶ ὅμως, γιὰ τὸ θέμα τῆς συμμετοχῆς μας στὴν ἐκστρατεία αὐτή, ὅπου δὲν μᾶς ἤθελαν, καὶ ἡ ὁποία ἐκστρατεία ὑπῆρξε ἡ μεγαλύτερη συντριβὴ τῆς Ἀντάντ, ὅπως ὀρθῶς εἶχε προβλέψει ὁ Ἰωάννης Μεταξᾶς, ξεκίνησε τὸ 1914 ὁ Διχασμός!) Γιατί νὰ προσφέρουμε ἐδῶ καὶ τώρα ὁλόκληρη τὴν Θρᾴκη στοὺς Βούλγαρους (εὐτυχῶς δὲν δέχθηκαν, καὶ σημείωσαν τὸ ρεκὸρ βλακείας τοῦ 20οῦ αἰῶνος!), γιὰ ἀόριστα καὶ ἀβέβαια μελλοντικὰ ἀνταλλάγματα στὴν Μικρασία; Θὰ μπορούσαμε, ἀκολουθοῦντες ἀρχικῶς τὴν πολιτικὴ τῆς οὐδετερότητος, νὰ εἰσέλθουμε στὸν πόλεμο στὸ τέλος, ὅπως ἔκανε π.χ. ἡ Ῥουμανία, νὰ ἀπελευθερώσουμε τὴν Ἀνατολικὴ Θρᾴκη, νὰ ἐπιτύχουμε πιθανῶς αὐτονομία τῆς Πόλεως, τοῦ Πόντου καὶ τῆς Σμύρνης, καὶ ὅλα θὰ ἦταν ἰδανικά.

   Σχετικῶς μὲ τὴν συνθήκη τῆς Λωζάννης, τὸ 1922, μετὰ τὴν Καταστροφή, τώρα, δὲν ξέρω κατὰ πόσον εἶναι ἐπιτυχία τοῦ Βενιζέλου. Γιατί δὲν καταλάβαμε τότε τὴν Ἀνατολικὴ Θρᾴκη; Στρατιωτικῶς, μπορούσαμε εὔκολα. Βεβαίως, ἡ Ἑλλὰς ἦταν κατεστραμμένη, καὶ στὸ στρόχαστρο τῆς διεθνοῦς κοινότητος, ἡ δὲ Ἀγγλία εἶχε ἀντιρρήσεις... Ἀλλὰ ἡ διατήρησις τῆς Δυτικῆς, μόνον, Θρᾴκης, δὲν εἶναι ἐπιτυχία. Ἀπὸ τὴν ἄλλη, ἡ ἀνταλλαγὴ πληθυσμῶν, 1.500.000 Ἕλληνες ἔναντι 500.000 Τούρκων, δὲν ἐγγράφεται στὰ ἀρνητικά της διπλωματίας τοῦ Βενιζέλου, ὅπως λέγουν ὁρισμένοι. Ὁ λόγος εἶναι ὅτι οἱ Ἕλληνες εἶχαν ἤδη ἐκδιωχθεῖ ἀπὸ τὴν Μικρασία, καὶ μὲ καμμιὰ συνθήκη δυστυχῶς δὲν θὰ μποροῦσαν νὰ ἐπιστρέψουν καὶ νὰ εὐημερήσουν, ἐνῷ οἱ Τοῦρκοι ἦταν ἐδῶ. Πρακτικῶς λοιπόν, ἂν καὶ οἱ συνολικοὶ ἀριθμοὶ δείχνουν τὸ ἀντίθετο, ἡ ἀνταλλαγὴ πληθυσμῶν ἦταν ὑπὲρ τῶν ἑλληνικῶν συμφερόντων.

Σημειώσεις:

[1] Χαρακτηριστικὸ τοῦ τρόπου μὲ τὸν ὁποῖον εἶχε ἐπικρατήσει ἐν Ἑλλάδι νὰ ἀντιμετωπίζεται ἡ ἱστορία τῆς περιόδου εἶναι ἡ συνέντευξις τοῦ Ν. Παπαδάκη, γεν. διευθυντοῦ τοῦ Ἰδρύματος «Ἐλευθέριος Βενιζέλος» στὰ «Νέα» (10-5-2005). Τίτλος, τὸ ἀρκούντως φαιδρὸν λεχθέν στὴν συνέντευξι ὅτι... «Ο Bενιζέλος θα μπορούσε να ιδρύσει θρησκεία...»!
Ἐπίσης, τὸ ἄρθρον τοῦ ἐθνομηδενιστοῦ Ἀντ. Λιάκου, «Ο Κώστας Καραμανλής και το βιβλίο της ιστορίας» («Τὸ Βῆμα», 19-6-2007), ὅπου ὁ Βενιζέλος ἐπαινεῖται, καὶ δυστυχῶς ἐπαινεῖται καὶ ἀπὸ τὸν νῦν πρωθυπουργὸ Κ. Καραμανλῆ τὸν νεώτερο στὴν διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ τελευταίου, ὄχι γιὰ τὸ ὅραμα τῆς Μεγάλης Ἑλλάδος, ἀλλὰ γιὰ τήν... «ἑλληνοτουρκικὴ φιλία» τοῦ 1928-32!
   (Ἐκτὸς ἀπὸ τὰ πραγματικὰ δεδομένα, στὸ ἄρθρον ἀναφέρονται καὶ φαιδρότητες, ὅπως: «Ο Βενιζέλος, γράφει ο Καραμανλής «οραματιζόταν την πιθανότητα επίτευξης στο μέλλον μιας ελληνοτουρκικής συνομοσπονδίας. Γι' αυτόν τον λόγο έμοιαζε να αποδέχεται ως και την αμφιλεγόμενη θεωρία του Κεμάλ για την κοινή καταγωγή των δύο λαών. Και οι δύο ονειρεύονταν την ανάσταση του Βυζαντίου με την Κωνσταντινούπολη σαν πρωτεύουσα, δημιουργημένου όχι από την κατίσχυση τον ενός έθνους επάνω στο άλλο αλλά από τη βαθμιαία ειρηνική τους συγχώνευση.»
   Σχόλιον φίλου: «Αναρωτιέμαι τι αποδείξεις έχει ο Καραμανλής για τον ισχυρισμό του ότι «ο Βενιζέλος και ο Κεμάλ ονειρεύονταν την ανάσταση του Βυζαντίου με την Κωνσταντινούπολη σαν πρωτεύουσα, δημιουργημένου όχι από την κατίσχυση τον ενός έθνους επάνω στο άλλο αλλά από τη βαθμιαία ειρηνική τους συγχώνευση», όταν η πολιτική τους δράση δείχνει το ακριβώς αντίθετο: και οι δύο αγωνίζονταν για την δημιουργία μεγάλου και εθνικώς ομοιογενούς κράτους, ο μεν Βενιζέλος μέσω της ανταλλαγής των πληθυσμών, ο δε Κεμάλ μέσω γενοκτονιών και εθνοκαθάρσεων. Παράλληλα και οι δύο είχαν «αντιπάθεια» προς την Κωνσταντινούπολη: ο μεν Βενιζέλος δεν την περιέλαβε στις εδαφικές βλέψεις της Ελλάδος στο συνέδριο των Σεβρών και την άφησε στους Συμμάχους, ο δε Κεμάλ μετέφερε την πρωτεύουσα της Τουρκίας από την Κωνσταντινούπολη στην Άγκυρα. Πώς ο Καραμανλής έρχεται να υποστηρίξει κάτι εντελώς αντίθετο με την γνωστή σε όλους ιστορική πραγματικότητα;»)

   Σχετικῶς μὲ τὴν διδακτορικὴ διατριβὴ τοῦ Κ. Καραμανλῆ, καὶ γιὰ μιὰ γενικότερη κριτικὴ στὴν μετὰ τὴν Καταστροφὴ τοῦ 1922 ἐξωτερικὴ πολιτικὴ τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου, βλέπε τὴν βιβλιοκριτικὴ τοῦ ἱστολογίου «Θέματα Ἑλληνικῆς Ἱστορίας», «Αναφορά και Κριτική στο Βιβλίο "Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι Εξωτερικές μας σχέσεις 1928-1932" του Κωνσταντίνου Αλ. Καραμανλή».

[2] Δημοσιεύσεις στὴν «Καθημερινή»:
Ἀντώνης Καρκαγιάννης, «Οι μεγάλες ευθύνες του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Μικρασιατική Καταστροφή», «Ἡ Καθημερινή», 26-4-2009.
Ἀλέξης Παπαχελᾶς, «Ρεαλισμός και πατριωτισμός», «Ἡ Καθημερινή», 29-4-2009.
Ἀντώνης Καρκαγιάννης, «Μοιραία σφάλματα του Ελευθερίου Βενιζέλου», «Ἡ Καθημερινή», 3-5-2009.
Πάσχος Μανδραβέλης, «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και οι ευθύνες για τη Μικρασιατική καταστροφή», «Ἡ Καθημερινή», 6-5-2009. (Μὲ σχόλια ἀναγνωστῶν στὴν ἱστοσελίδα.)
«90 χρόνια από την απόβαση στη Σμύρνη», «Ἡ Καθημερινή», 17-5-2009· Ἀντώνης Καρκαγιάννης, «Οι δεσμεύσεις του Βενιζέλου στη Μ. Ασία»· Γιῶργος Μαυρογορδᾶτος, «Δεν μπορούσε κανείς να προβλέψει σωστά».
«Η απόβαση στη Σμύρνη συνεχίζει να διχάζει...», «Ἔθνος», 16-5-2009.

[3] ΣΚΑΪ, «Μεγάλοι Ἕλληνες».

[4] Κωνσταντῖνος Σβολόπουλος, «Η απόφαση για την επέκταση της Ελληνικής κυριαρχίας στη Μικρά Ασία», ἐκδ. Ἴκαρος.
Μιὰ βιβλιοπαρουσίασις.
Ὁ Κ. Σβολόπουλος ἀκολουθεῖ τὴν βενιζελική, ἂν καὶ μετριοπαθή, ὁπτικὴ τῶν πραγμάτων.

[5] Χρῆστος Γιανναρᾶς, «Eναύσματα κριτικών αναμετρήσεων», «Ἡ Καθημερινή», 3-5-2009.
«Ἡ Ἱστορία τοῦ Ἐθνικοῦ Διχασμοῦ κατὰ τὴν ἀρθρογραφία τοῦ Ἐλευθερίου Βενιζέλου καὶ τοῦ Ἰωάννου Μεταξᾶ», ἐκδ. Κυρομάνος, 2007.

[6] Περὶ «μύθων» τοῦ 1821 βλ. π.χ.:
Γιῶργος Κεκαυμένος, «Το Κρυφό Σχολειό κι η Ιστορία: Οι πηγές, οι μαρτυρίες, η αλήθεια».
Γιῶργος Κεκαυμένος, «25 Μαρτίου - Αγία Λαύρα: Μύθοι;».

[7] Ἱστορικὲς Μνῆμες, «Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης (26-10-1912) και ο Ελευθέριος Βενιζέλος».

[8] Τὰ Νοεμβριανά.
Μιχάλης Κατσίγερας, «Ιστορικές αναδρομές του Νοεμβρίου» («Ἡ Καθημερινή», 5-11-2006)
«Tα ξεχασμένα Νοεμβριανά» («Ἡ Καθημερινή», 18-11-2006)

   «Ο επικεφαλής της ναυλωχούσης στον Πειραιά συμμαχικής ναυτικής μοίρας του στόλου της Ανατολής, Γάλλος αντιναύαρχος Νταρτίζ ντυ Φουρνέ, ζήτησε από τη βασιλική κυβέρνηση των Αθηνών την παράδοση πολεμικών σκαφών και άλλου αμυντικού υλικού. Η κυβέρνηση αρνήθηκε και στις 18 ο Φουρνέ αποβίβασε 3.000 από τους άνδρες του στο Φάληρο και στον Πειραιά, ενώ μέρος αυτών κατέλαβε θέσεις μέσα στην ελληνική πρωτεύουσα. Συνέβη όμως αυτό που δεν περίμενε ο αντιναύαρχος: Δυνάμεις από τους φιλοβασιλικούς Συνδέσμους Επιστράτων συγκρούσθηκαν με τους εισβολείς. Σκοτώθηκαν ή τραυματίσθηκαν 194 ξένοι και 82 Έλληνες. Οι σύμμαχοι εντυπωσιάστηκαν γιατί δεν περίμεναν την ένοπλη αντίσταση. Μάλιστα όπως σημειώνει ο Βρετανός ιστορικός Ρίτσαρντ Γκλόγκ αποσύρθηκαν ταπεινωτικά. Ο συμμαχικός στόλος βομβάρδισε κοντά στο Στάδιο και στο Παλάτι πιέζοντας έτσι τον Κωνσταντίνο και την Κυβέρνηση για ένα νέο συμβιβασμό που επήλθε το απόγευμα της ημέρας εκείνης της 18ης Νοεμβρίου το 1916. Τότε, οι βενιζελικοί πολίτες –κατά τεκμήριον φίλοι της Συνεννόησης– εγκαταλείφθηκαν στην τρομοκρατία των Επιστράτων, οι οποίοι έκαψαν, λεηλάτησαν και σκότωσαν 35.»