Ἕνα παιδὶ μεγαλωμένο πλάι στὴ θάλασσα...

   Στὴν Ἑλλάδα, ἕνα εὐαίσθητο παιδὶ μεγαλωμένο πλάι στὴ θάλασσα ἔχει τὴν αἴσθηση τῆς ἀκοῆς τρισδιάστατη. Στὴ μιὰ πιάνει τοὺς ἀγέρηδες καὶ τὸν παφλασμὸ τῶν κυμάτων· στὴ δεύτερη, τὴν ἑλληνικὴ λαλιὰ στὴν ἀρχική της φθογγολογικὴ σύσταση· στὴν τρίτη, τὸν κόσμο τῶν νοημάτων, ἀπὸ τῆς Ἰωνίας τοὺς καιροὺς καὶ δῶθε. Μιὰ τέτοια ταυτόχρονη ἐγγραφὴ προλαβαίνει, πρὶν ἀπὸ τὴ συνείδηση, ν᾿ ἀποτυπώσει περιοχὲς ὁλόκληρες, ποὺ ἀργότερα, πολὺ ἀργότερα (ὅπως στὴν ἐμφάνιση ἑνὸς φωτογραφικοῦ στιγμιότυπου), βλέπει κανεὶς νὰ διαγράφονται καθαρὰ μπροστά του. [1]

Γεράσιμος Στέρης, Ὁμηρικὸ ἀκρογυάλι

   Μιλῶ γιὰ μιὰν ἀριστοκρατικὴ ἀντίληψι, ποὺ συμβαίνει νὰ μὴν τὴν ἔχουν διόλου οἱ ἀριστοκράτες καὶ νὰ τὴν ἔχουν μὲ τὸ παραπάνω οἱ μικροὶ πληθυσμοὶ τοῦ Ἀρχιπελάγους· οἱ κὺρ Γιάννηδες καὶ οἱ κυρα-Μαρίες, ποὺ ἐμεῖς προφτάσαμε νὰ τοὺς γνωρίσουμε -τί τύχη- μὲ τὴν ὑλικὴ παράσταση τῆς ἰδέας τους, τὸν ἀσβέστη, καὶ μὲ τὸν φωτοτροπισμὸ τῆς ψυχῆς τους, ἕνα λιοτρόπι στὸν τενεκέ.

   Μιὰ μέρα, ἡ μικρὴ αὐτὴ Ἑλλάδα μπορεῖ νὰ μὴν εἶναι καὶ τόσο μικρή. Συνέβη ἤδη δυὸ φορὲς μέσα στὴν ἱστορία, κι αὐτὸ στὸ πεῖσμα τοῦ νόμου τῶν πιθανοτήτων. Φυσικά, δὲν τὸ λέω τόσο ἐπειδὴ ὁραματίζομαι τὴν κυανόλευκο νὰ κυματίζει σὲ πιὸ ἐκτεταμένα σύνορα ὅσο ἐπειδὴ θὰ ἤθελα κάποτε καὶ οἱ μικροὶ σου Τάταροι τῆς Κριμαίας καὶ οἱ μεγάλοι σου πιστολάδες τοῦ Τέξας νὰ συναντηθοῦν καὶ νὰ εξισορροπηθοῦν πάνω σὲ μιὰ ἰδέα ποὺ τὸ μεγαλεῖο της νὰ εἶναι τὸ ἴδιο, εἴτε πρόκειται γιὰ τὸ Μυρτῶο πέλαγος εἴτε γιὰ τὸν Ἀτλαντικὸ ὠκεανό, εἴτε γιὰ τὸν Ἀχελῶο εἴτε γιὰ τὸν Μισσισσιππή. Νὰ καταλάβουν ὅλοι ὅτι τὸ χρυσὸ δέρας τῆς ἀνθρωπιᾶς γίνεται νὰ τὸ κερδίσουν ὁπουδήποτε, ἀρκεῖ νὰ ξέρουν -παίρνοντας παράδειγμα ἀπὸ τὴ Γῆ, ποὺ γιὰ νὰ βρίσκεται στὴ σωστὴ ἀπόσταση ἀπὸ τὸν Ἥλιο ἐπιτρέπει τὴ ζωὴ- νὰ κρατιοῦνται στὴ σωστὴ ἀπόσταση ἀπὸ τοῦ μέσα κόσμου τὸν μέγα καὶ ἀόρατο ἠθικόν τους ἥλιο. [2]


   Κοντολογίς, νὰ μποροῦσαν καὶ τὴ σημασία τῶν λαῶν νὰ τὴ μετρᾶνε ὄχι ἀπὸ τὸ πόσα κεφάλια διαθέτουνε γιὰ μακέλεμα, ὅπως συμβαίνει στὶς μέρες μας, ἀλλὰ ἀπ᾿ τὸ πόση εὐγένεια παράγουν, ἀκόμη καὶ κάτω ἀπὸ τὶς πιὸ δυσμενεῖς καὶ βάναυσες συνθῆκες, ὅπως ὁ δικός μας ὁ λαὸς στὰ χρόνια τῆς Τουρκοκρατίας, ὅπου τὸ παραμικρὸ κεντητὸ πουκάμισο, τὸ πιὸ φτηνὸ βαρκάκι, τὸ πιὸ ταπεινὸ ἐκκλησάκι, τὸ τέμπλο, τὸ κιούπι, τὸ χράμι, ὅλα τους ἀποπνέανε μιὰν ἀρχοντιά, κατά τι ἀνώτερη τῶν Λουδοβίκων.

   Τί σταμάτησε αυτὰ τὰ κινήματα ψυχῆς ποὺ ἀξιώθηκαν κι ἔφτασαν ὥς τις κοινότητες; Ποιός καπάκωσε μιὰ τέτοιου εἴδους ἀρετή, ποὺ μποροῦσε νὰ μᾶς ὁδηγήσει σ᾿ ἕνα ιδιότυπο, κομμένο στὰ μέτρα τῆς χώρας, πολίτευμα; Ὅπου τὸ κοινὸν αἴσθημα νὰ συμπίπτει μὲ κεῖνο τῶν ἀρίστων. Τί ἔγινε ἡ φύση ποὺ μαντεύουμε ἀλλὰ δὲν τὴ βλέπουμε; Ὁ ἀέρας ποὺ ἀκοῦμε ἀλλὰ δὲν τὸν εἰσπνέουμε; [3]

[1] Ὀδυσσέας Ἐλύτης, «Ἡ μαγεία τοῦ Παπαδιαμάντη», 1975.
[2] Ὀδυσσέας Ἐλύτης, «Ἀναφορὰ στὸν Ἀνδρέα Ἐμπειρίκο», 1977.
[3] Ὀδυσσέας Ἐλύτης, «Τὰ δημόσια καὶ τὰ ἰδιωτικά», 1983 καὶ 1989.